به گزارش پایگاه خبری تحلیلی احرارگیل،حال منابع آبی خوب نیست و مسئولان هر چند وقت یک بار نسبت به آن هشدار می‌دهند، آن‌ها می‌گویند برای حل مشکلات آبی باید چنین و چنان شود، اما در عمل، همان سوءمدیریت‌های قبلی ادامه پیدا می‌کند. مشکل این چرخه معیوب هر چه که باشد، باید سریع‌تر حل و فصل شود، چراکه مدهاست زنگ خطر بحران آب به صدا درآمده و شاید با از دست رفتن زمان، فرصتی برای جبران آن باقی نماند. کارشناسان می‌گویند و مسئولان هم به خوبی می‌دانند، با وجود این، اما عزمی برای تغییر شرایط دیده نمی‌شود. «جوان» در گزارشی به این مسئله و چرایی سوءمدیریت منابع آبی پرداخته است.
فرض کنید منبع آب محدودی را برای مصارف یک خانه قرار دهند و به اهالی خانه بگویند از همان آب برای آشامیدن، پخت‌وپز و سایر کارهای‌شان استفاده کنند. به طور حتم اهالی آن خانه، شش‌دانگ حواس‌شان به استفاده بهینه از آن خواهد بود تا مبادا تمام شود و بی‌آب بمانند. حالا همین منبع آب را در مقیاس بزرگ‌تری تصور کنید که در کشورمان وجود دارد و مدیران آبی نیز از مقدار آن مطلعند، اما می‌بینیم بی‌توجه به ذخایر موجود، «آب» در بخش‌بخش صنایع، کشاورزی و خانگی به صورت بی‌رویه و اسراف‌گونه‌ای استفاده می‌شود تا جایی که زور بارندگی‌های سالانه نیز به پر کردن آن‌ها نمی‌رسد. بدتر اینکه مدیران حوزه آبی، اقدام مناسب و مؤثری برای ذخیره بارش‌های سالانه در دستور کار ندارند تا میزان آب مصرف‌شده سالانه را جبران کنند. با ادامه چنین روندی «بحران آب» گریبان شهر‌های مختلف را می‌گیرد و این ورشکستگی آبی، مشکلات بسیار زیادی را برای‌مان ایجاد می‌کند.
لزوم استفاده از فناوری‌ها و طرح‌های نوین
به تازگی علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دومین همایش ملی مدل‌سازی و فناوری‌های جدید در مدیریت آب بر لزوم استفاده از آب‌های سطحی تأکید کرد و گفت که باید از فناوری‌ها و طرح‌های نوینی برای مصرف آب و جلوگیری از هدررفت آن استفاده شود. او در این رابطه گفت: «آب یکی از اجزای اصلی محیط زیست است و امروز به فناوری‌های جدید در حوزه مدیریت آب نیاز داریم.» او ادامه داد: «اکنون که در میانه شرایط تغییر اقلیم و خشکسالی قرار گرفته‌ایم، باید هرچه سریع‌تر طرحی نو اجرا کنیم.»
سلاجقه به لزوم توجه به آبخیزداری اشاره کرد و اظهار داشت: «مدیریت جامع حوزه آبخیز باید مبنای همه سیاستگذاری‌های کلان کشور قرار گیرد و آن را به عنوان اصل کلی برای کشور پذیرفت.» او گفت: «ما باید همه ظرفیت‌های آبی و انواع آب‌های کشور را شناسایی و بر اساس آن نقشه‌سازی کنیم، همچنین آمادگی داشته باشیم از هر کدام روش‌های استحصال آب و استفاده از روش‌های دانش‌بنیان امروزی استفاده کنیم.»
معاون رئیس‌جمهور تصریح کرد: «اگر به پیشینه تمدنی خود نگاه کنیم، در آموزه‌های دینی هم آب موضوع بسیار مهمی بوده و دانش بومی کشور ما سرشار از تجارب اندیشه‌ها و افکار بسیار خلاقانه است.»
او اظهار داشت: «ایران در مهندسی آب جزو کشور‌های پیشرو در دنیاست که همواره سازگاری با آب را داشته‌ایم، اما اکنون اتفاقات دیگری می‌افتد که باید برای آن چاره‌اندیشی کنیم، لذا باید نگاه‌ها و شیوه‌ها در جامعه آب کشور عوض شود و به موضوع آب به عنوان یک مقوله انتزاعی فکر نکنیم، زیرا آب یکی از اجزای اکوسیستم و ارکان محیط زیست است و ادامه این روند تجربه موفقی برای کشور نیست.»
صنایع در حال بلعیدن آب
در حالی رئیس سازمان محیط زیست از طرح‌های نوین و فناورانه برای مدیریت منابع آبی صحبت می‌کند که کمتر اقداماتی در این زمینه اجرا شده است. بدتر اینکه اقدامات و تصمیمات سوئی نیز گرفته شده که همان تصمیمات، میزان هدررفت آب در کشور را افزایش داده و منابع آبی کشور را به خطر انداخته است.
در این رابطه پدرام جدی، کارشناس محیط زیست به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «باید مردم و همه مسئولان به این موضوع برسند و توجه کنند که کشورمان، دارای اقلیم‌های مختلفی است و شرایط آب و هوایی متنوعی دارد، یعنی بارش‌ها، دما، رطوبت و تبخیر در مناطق مختلف کشور متفاوت است، بنابراین نمی‌توان یک نسخه یکسان برای پیشرفت و توسعه نقاط مختلف کشور داشت و این امر، ساده و بدیهی است، اما متأسفانه بدون توجه به این موضوع، داشته‌ها و محدودیت‌های سرزمینی، کاربری‌هایی که نباید را در مناطق مختلف استقرار داده‌ایم، مثلاً صنایعی را بدون توجه به ویژگی‌ها و توان سرزمینی در جایی که نباید مستقر کرده و خودمان با دست خودمان به منابع آبی آسیب زده‌ایم.»
او ادامه می‌دهد: «به دلیل جانمایی ناصحیح صنایع آب‌بر در مناطق کم‌آب، از حدود ۶۰۹ دشتی که در کشور وجود دارد ۴۰۰ دشت با بیلان منفی آب و فرونشست روبه‌رو شده است. بدتر اینکه با اشتباهات جدیدتر و استقرار واحد‌های جدید صنعتی در همان مناطق، ذخایر منابع آبی روبه نابودی رفته است.»
جدی با انتقاد از طرح‌های انتقال آب در کشور تصریح می‌کند: «طرح‌های انتقال آبی دلیل دیگری برای نابودی منابع آبی کشور است. هر چند گفته می‌شود که این انتقال برای آب شرب مناطق انجام می‌شود، اما در عمل این اقدام به نفع صنایع بوده است چراکه مصرف آب شرب در بیشترین حالت ممکن ۸ درصد است و این صنایع هستند که در حال بلعیدن منابع آبی هستند.»
استفاده از فناوری‌های جدید برای جلوگیری از هدررفت آب
جدی با انتقاد از نبود فرهنگسازی و قاعده‌گذاری مناسب در حوزه آب شرب می‌گوید: «از آب شرب بی‌رویه مصرف می‌شود و بدتر اینکه میزان زیادی از آب در شبکه‌های انتقال آب شهری هدر می‌رود، اما متأسفانه عزمی برای رفع آن دیده نمی‌شود.»
او درباره راهکار برای استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه مدیریت منابع آبی می‌گوید: «بخشی از مدیریت منابع آب وابسته به فناوری است، مثلاً در سال‌های اخیر، تعدادی از نیروگاه‌های برق از فاضلاب تصفیه‌شده شهری استفاده کرده‌اند که می‌تواند این مسئله در خصوص همه نیروگاه‌های برقی اتفاق بیفتد. علاوه بر آن با استفاده از فناوری‌هایی که وجود دارد نیز می‌توان به بازچرخانی آب کمک کرد یا در حوزه کشاورزی که حدود ۱۳ درصد جمعیت کشورمان درگیر این شغل هستند، باید با استفاده از فناوری‌های نوین و تعیین قواعد بهتری مثل الگوی کشت، مصرف آب را بهینه و بهره‌وری آن را افزایش دهند.»
جدی ادامه می‌دهد: «متأسفانه هدررفت آب در حوزه کشاورزی بسیار زیاد است. از دلایل آن هم عدم‌استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، عدم‌یکپارچه بودن مزارع و استفاده از الگو‌های کشت نامناسب منطقه است که متأسفانه زیرساخت‌های لازم برای آن وجود ندارد و به سمت اجرا شدن آن نیز حرکت نکرده‌ایم.»
او درباره استفاده از طرح‌های نوین در بخش صنایع برای کاهش هدررفت آب نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بخشی از صنایع ما در چند دهه اخیر استقرار پیدا کرده‌اند که خط‌های تولیدی‌شان به‌روز نشده است. فرض کنید مثلاً دستگاهی که امروز تولید می‌شود، در مقایسه با دستگاهی که ۱۰ سال بعد تولید می‌شود، دارای فناوری به‌روزتری است و مصرف آب کمتری دارد. اما توجه چندانی به این مسئله نشده است چراکه صنایع دولتی، خصوصی و خصولتی، انرژی و آب رایگان می‌گیرند و هدررفت آب برای‌شان چندان اهمیتی ندارد.»
به عقیده این کارشناس محیط زیست، اقلیم به گونه‌ای پیش می‌رود که یک بار خشکسالی و بار دیگر ترسالی را تجربه می‌کنیم. ما باید شرایط‌مان را برای شرایط خشکسالی در نظر بگیریم و در آن راستا سیاستگذاری کنیم.
عزم مسئولان در مدیریت منابع آبی جزم نیست
جدی با بیان اینکه فناوری و استفاده از طرح‌های نوین به تنهایی نمی‌تواند به حوزه آب کمک کند و منابع آبی را نجات دهد بلکه می‌تواند شرایط را بهبود دهد و در کنار راهکار‌های دیگر مؤثر واقع شود، می‌گوید: «اگر صنایع را با سازوکار‌ها هدایت و مجبور کنیم که از فناوری‌ها استفاده کنند، قطعاً میزان مصرف آب توسط آن‌ها کاهش پیدا خواهد کرد، اما باید در بلندمدت، عمده صنایع آب‌بر در کنار رودخانه‌های دائمی و سواحل مستقر شود و دیگر مجوز استقرار صنایع آب‌بر جدید در فلات مرکزی صادر نشود، چراکه با این کار تنش آبی در کشور تشدید می‌شود و به دنبال آن مسائل اجتماعی، فرهنگی و امنیتی اتفاق می‌افتد.»
او با اشاره به اینکه عزم مسئولان در مدیریت منابع آبی جزم نیست، اظهار می‌دارد: «حرف‌هایی که گفته‌ام جدید و عجیب نیست، عمده آن‌ها را مسئولان و کارشناسان می‌دانند، اما با وجود همه استدلال‌های مطرح‌شده، صنایع در فلات مرکزی مستقر می‌شوند و در حوزه‌های دیگر نیز مدیریت منابع آبی تعریفی ندارد. همه این‌ها نبود عزم کافی از سوی مسئولان در این حوزه را نشان می‌دهد.»
«زدوبند و لابی‌گری» بلای جان آب
جدی با اشاره به زدوبند و لابی‌گری‌ها برای بلعیدن منابع آبی می‌گوید: «یکی از دلایل بی‌توجهی به هدررفت منابع آبی، مربوط به نوع حکمرانی حاکم بر منابع آبی کشور است، گاهی مسئولان محلی با نگاه محلی تصمیم می‌گیرند و بدتر اینکه با فشارها، ارتباطات و جایگاه‌های‌شان تصمیم‌گیری سطح کلان را نیز رقم می‌زنند. گاهی می‌بینیم یک دستگاه دولتی مخالف است، اما به دلیل فشار مقامات محلی و ترس از استیضاح و سؤال، به آن طرح تن می‌دهد! و طرحی که روی آن مطالعه نشده است، کلنگ زده می‌شود تا مجموعه‌ای دایر شود، چراکه فشار‌های محلی زیاد بوده است و فقط طرح خودشان را نگاه می‌کنند. آن‌ها برای ایجاد رفاه و آسایش و اینکه در اذهان مردم خودشان را مدیر کارآمد جلوه بدهند، بدون توجه به آمایش سرزمین و قابلیت سرزمین با لابی‌گری و زد و بند و سوءاستفاده از افکار عمومی بعضاً کارهای‌شان را پیش می‌برند و صنایعی را مستقر می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «برخی صنایع آب‌بر که در دهه‌های گذشته مستقر شده است ما می‌بینیم امروز توسعه پیدا می‌کند که این‌ها آلودگی عظیمی را ایجاد می‌کنند. گاهی دیده می‌شود مسئولان و هیئت مدیره این صنایع از مسئولان سابق هستند و به نوعی پای منافع افراد نیز در استقرار این صنایع درگیر است، مثلاً فردی که یک روز مدیر، معاون وزیر، یا وزیر بوده و از سیستم جدا شده با استفاده از روابطی که دارد، کارهایش را پیش برده است.»
چه باید کرد؟
جدی در پاسخ به اینکه راهکار برون‌رفت از شرایط بحران آب چیست، می‌گوید: «ابتدا باید آمایش سرزمین مورد توجه قرار بگیرد و مبتنی بر آن تصمیماتی گرفته شود. آمایش سرزمین می‌گوید چه چیزی در «کجا»، «چگونه» و با چه الزاماتی مستقر شود. بعد از اینکه آمایش سرزمین عملیاتی شد، در قدم بعدی، دستگاه قضایی باید پای کار بیاید که اگر دستورالعمل‌ها و قواعد رعایت نشد، با هر کسی در هر جایگاهی که قرار دارد، سفت و سخت برخورد کند. نمی‌شود منطقه‌ای را که آمایش سرزمین می‌گوید برای گردشگری مناسب است، ساختمان‌سازی شود و کاربری مسکونی داشته باشد، بنابراین دستگاه قضایی و نظارتی، سازمان بازرسی، دادستانی‌ها و کمیسیون اصل ۹۰ باید این موارد را دقیق مورد ارزیابی و رصد قرار دهند.»
این کارشناس محیط زیست با تأکید بر لزوم توجه به آبخیزداری در کشور می‌گوید: «وضعیت اقلیمی ما در شرایطی است که تبخیر به شدت بالاست. ما می‌توانیم با کار‌هایی مثل افزایش سطح پوشش گیاهی مناسب و توجه به موضوع آبخیزداری و همچنین کار‌های بیومکانیکی، سرعت روان‌آب‌ها را کم کنیم تا فرصت نفوذ در لایه‌های زیرین زمین را پیدا کند و از این طریق منابع آبی زیرزمینی را تقویت کنیم.»
او با اشاره به کمک نخبگان برای حل مشکلات آبی اظهار می‌دارد: «افکار عمومی امروز به یک رسانه دسترسی دارند و با ورود به شبکه‌های اجتماعی می‌توانند خودشان یک «انسان‌رسانه» باشند و برای رساندن حرف‌های‌شان، محتوا تولید کنند و اثرگذار شوند. در همین زمینه نخبگان نیز می‌توانند با اظهارنظر تخصصی به زبان عامه و با بسترسازی مناسب، افراد را نسبت به اقدامات غلطی که در حوزه آب انجام می‌شود، حساس کنند. وقتی افکار عمومی آگاه شود، بسیاری از این اقدامات غلط، اتفاق نمی‌افتد.»
